Maxims in Akeanon

MGA HUEOBATON NGA INAKEANON

Ginpili ag Ginbagay

ni

Melchor F. Cichon

Sept 6, 2003

Raya nga libro hay ginahaead ko sa akon nga asawa, Pilma Dollolasa Cichon, ag sa akon nga mga unga nga sanday Melchor, Jr., Vanessa, Ranel Vincent, ag Eugene.
Kabay pa nga may anda nga mapueot kara.

Pauna nga Bisaea

Ro hueobaton hay permi nga ginagamit it mga tawo agod magtao it ideya.
Sa mga hueobaton, masayran ro pilosopiya it sangka tawo o ro sangka rasa.

Ro mga Akeanon hay indi maulihi kara.
Abu eon man nga Akaeanon nga hueobaton ag bilisad-on nga gintipon, ugaling sa panan-aw ko kinahangean nga bagayon.

Sa raya nga koleksiyon, mabasa ro mga hueobaton nga Inakeanon.
Ro mga hueobaton nga may * sa punta hay ginsueat ko.
Ro iba nga sa panan-aw ko nga ginagamit it mga Akeanon hay halin
sa mga masunod nga libro.

De la Cruz, Beato A. Contributions of the Aklan Mind to Philippine Literature.
San Juan, Rizal, Kalantiaw Press, 1958.

Philippine Folk Literature: The Proverbs. Compiled and edited by Damiana L. Eugenio. Quezon City: UP Folklorists, Inc.,c1992. 592p.

Holy Bible. Nashville, Tennessee, The Gideons International. No date.

Vas, Gratian. The Sterling Book of Proverbs. New Delhi, 1998.

Melchor F. Cichon
gumamilacruz@yahoo.com

A

Abu nga dungganon nga mga ginikangean
Nga may unga nga manakaw.

Abu nga paagi agud makilaea ka.

Abu ro gakaon,
Sangkiri ro gahugas it pinggan.*

Abu ro matabu sa tunga it bibig ag ilong.

Abu’t sakrepesyo ro mayad nga tawo.

Agod indi ka mamatay,
Mag obra ka’t bagay
Nga owa pa maobra it iba.

Agod maduea ring mga amigo,
Pirdihon mo sanda tanan sa inyong diskusyon.

Agod madumduman ka,
Magpakaeain ka.

Agod mag-asinso,
Obraha nga weekdays
Ro fiesta opisyal ag ro Dominggo.

Agod masayran
Mo kon anong klaseng tawo ring kaibahan,
Taw-i it kadungdanan.

Agod masayran
Mo ro importansya it kwarta,
Samitan mo nga maghueam.

Agwantaha eon lang
Kon indi eon mabueong.

Ako ro nagbayo,
Ako ro nag-eaha,
Apang iba ro nagkaon.

Ako ro nag-eaha;
Iba ro nagkaon,
Ako pa ro naghugas ku andang ginkan-an.*

Alinon mo man ro aeam
Kon indi man maka bulig
Sa kinahangean.

Alinon ro sanga
Kon owa’t puno.
Anang ueo, anang kueo;
Anang kaeag, anang bakero.
Anay himuon ro anong butang,
Hunahunaa ro imong maabutan.
Angel kon tan-awon,
Pero yawa sa idaeom.
Ano man nga imposible sa tawo,
May posible sa Ginoo.
Ano ra pueos ku bituon
Kon may adlaw?
Ano ro pueos ku ueo
Kon gutum ro tiyan?
Anong pueos ku makidlap nga paino-ino
Kon tuktukon ro tagipusuon.
Ayaw anay magtumbo
Samtang owa ka pa gaguwa
Sa kagueangan.
Ayaw it ayo kon ro isda sa tubi pa.
Ayaw it husga sa itsura.
Ayaw magdayaw king eawas;
Ro iba ro pahimua kara.
Ayaw pag amulite ring paon
Sa sambilog nga paeangan.
Ayaw pag basuea ring ginikanan
Kon bukon ka’t guapa.
Magpasaeamat ka ay ginbuhi ka nanda.
Ayaw pag basuea ro hustisya
Kon mabug-at ro sentensya.
Ayaw pag gastusa ring kwarta
Kon owa pa sa ing alima.
Ayaw pag hibaygi ro magueang
Ay gagueang ka man.
Ayaw pag hueata ro bagyo
Bag-o mag sueay king baeay.
Ayaw pag pataliwana ro baboy
Bag-o ra bun-on.
Ayaw pag tawga ro sab-a
Nga morado
Agod indi maglitik ring ueo.
Ayaw’t hambae it kamatayon.
Ayaw’t obra’t sarsa
Kon owa pa hidawi ro isda.
Ayaw’t obra’t tangkae
Kon owa pa mag-urok ring nayon.
Ayaw’t pati sa istorya’t
Kaaway.
Ayaw’t salig
Sa gugma ag sa panahon.
Ayaw't sabat it sueat
Kon gabukae pa ring dugo.
Ayaw't tao it laygay
Bag-o ro pangutana.

B

Babaye, madanlog ro atong kalibutan.
Magdahan ka gid ay basi ka hidaphag
Ag ro imong alima hay maeapukan.
Babaye, ring kadungganan haeongi
Agod ring mga unga
Indi magpanunod king kahueoy-anan.
Baeay man nga bato
Kon ro gaestar hay demonyo,
Mas mayad pa ro kubo
Kon ro gaestar hay tawo.
Bag-o himuon ro anong butang,
Hunahunaa anay ro imong abutan.
Bag-o ka magkaon
Panumduma ro nagta-o kimo.
Bag-ong hari, bag-ong ugali.
Bag-ong pare, bag-ong paagi’t pagsermon.
Bangud sa gugma
Nahimo nga ikog si Maria.
Basta bata, gahuro-huro pa.
Basta kutikot,
Masyadong mahaeang.
Basta umpisa malisod.
Bisan alinon mo nga paksi
Ay pinaligos nga ugali.
Bisan alinon nga pagtago it baga,
Madabdab ay kaeayo.
Bisan ano kadueom
May kasanag.
Bisan ano kahaba ku eubid
May utbong gid.
Bisan ano kahaba nga prosesyon
Sa simbahan man gihapon madayon.
Bisan ano kapait patam-isa eang.
Bisan ano katig-a
May parti gid nga mahumok.
Bisan ano katig-a ku dalipi,
Kon matun-ugan ag maeumotan,
Sarang matamnan
It bisan ano eon lang nga kabuhian.
Bisan ano nga bawae,
Basta gusto, bue-on
Ay imaw ro manami.
Bisan anong kabug-at ku haeakwaton,
Madaea gid kon atong amat-amatan.
Bisan anong pagkakubos ro ginhalinan,
Dapat nga tahuron kon sa paeangakuan.
Bisan basa ro posporo
Indi ipaeapit sa kaeayo.
Bisan dangae ro sanduko,
Sa pwersa it eabo, magadueot.
Bisan igmanghod mo kon nagkasaea,
Dapat ibutang sa dapat bueotangan.
Bisan kueang ro tinun-an
Basta’t husto ro pinaniran.
Bisan kueang sa tinun-an
Kon sanggad sa mayad nga pamatasan.
Bisan mahueog ro eangit
Basta indi eang ako maigpit.
Bisan mamatay
Ag sa namit.
Bisan mamatay
Basta naga ueon eang sa pighoe.
Bisan pakan-on mo man ro tawo sa paead
Kon buko’t mabinaeoson
Pareho man it kabayo
Nga kon matambok eon
Ikaw pa nga agaeon ro anang sipa-on.
Bisan patay ro eawas,
Basta buhi ro bantog.
Bisan patay si eawas,
Basta buhi si dungog.
Bisan ro batong bantili
Kon perming ginatueo-an
Gina nasnasan.
Bisan ro halimunon
May dueonggan.
Bisan ro tudlo’t alima
Owa gatueoeopong.
Bisan sa atong isigkatawo
Ro limbong atong likawan.
Bisan sangkiri ro tinun-an
Kon sangkad man sa aeam.
Buko’t matam-is ro kalipay
Kon buko’t bunga ko matuod nga kabudlay.
Buko’t tanan nga gaeom gadaea’t uean.
Buko’t tanan nga gaidlap
Bueawan.
Buko’t tanan nga mag-asawa
Hay paris.
Buko’t tanan nga matin-aw
Hay malimpyo.
Buko’t tanan nga may giring
Hay kwarta.
Buko’t tanan nga oras
Ga bueak ro mangga.
Bukon kita’t Dios it kalibutan.
Buko't tanan nga mataeaw
Hay pirde.*
Bukot tanan nga nagasaot it cha cha
Hay masadya.
Bulag ro gugma ag ro gahigugma
Hay bulag.
Busgon mo ring painu-ino
It mga dungganon nga ideya.
Dampigan ro demokrasya.
D
Daug gid it mahugod ro masaku.
Daywa man lang nga klase
Ro tawo sa kalibutan:
Ro nagaloko, ag ro nagapaloko.
Daywa man lang ro superbisor:
Ro nagabatak ag ro nagatum-ok.*
Daywa ro hitsura it reunion:
Kalipay ag kagaoy.
Daywa ro saea it mga eaki:
Tanan nga gina mitlang na,
Ag tanan nga gina obra na.
Daywang adlaw nga tueog
Indi maka uli
Sa sang gab-ing pueaw.*
Daywang balding euha,
Indi kauli
Sa naduea nga dungog.
Daywang tawo
Ro kinahangean sa away.
Daywang tawo ro kinahangean
Sa pagbaeay it relasyon;
Sambilog eang nga tawo ro kinahangean
Sa pagguba sa relasyon ngara.
Desperado ro katapusan
It sangka palikero.
Diskobreha
Ring masarangan.
Dumduma
Nga ro apdo naga bingkit sa atay.
E
Eain ro hugod
Ku sa abilidad.
Eangit
Kon nobya rin kaiping.
Eupad it matayog
Ag maeain.
G
Gaabot ro kalisdanan,
Baye ka man o eaki.
Gahambae ro gugma
Maski kipot ro bibig.
Galikaw sa gabot,
Ha-adto sa gisi.
Gapaadto ka pa eang,
Gapauli eon ako.
Gapangita it paagi ro gugma.
Gasugid it matuod
Ro tawo nga sa bibi’t kamatayon.
Gaugan ro baeay
Nga inugsaylo
Kon abu ro gapas-an.
Gin eatagan it banig
Sa saeog nagligid.
Ginaalin ro madueot nga sanduko
kon sa tagob nakasutsot.
Ginaeak-ang it gugma
Ro pader.
Ginagisi it baeatian ro buesa.
Ginahugasan ro pagmahae
It maaeat nga tubi ag pagkaduea.
Ginapatambok
It bag-ong doctor ro sementeryo.
Ginatago’t kuring
Ro anang kuko.
Ginataw-a’t oeobrahon it yawa
Ro tawong owa’t trabaho.
Gintaw-an it banig,
Nageobog sa saeog.
Gintaw-an it platito,
Pero ra gusto bandihado.*
Gulpe nga pagkilaeahay,
Gulpe man nga pagbasoe.
H
Ham-at magbayo kon may galingan.
Ham-at masakay sa karusa
Kon may jeep.*
Hampakon mo ring anwang,
Ring alima man lang ro maeabdan.
Higugmaa ring kaaway
Paris pag higugma king eawas.
Himu-a ro mayad sa tanan nga oras
Ay ro maeain ag salimpapaw
Nga imong mahuman
Hay matukiban gid sa katapusan.
Higugmaa ring trabaho
Ag mahimo ron nga hampang.*
Hinugay, dagaas linaw,
Ro kasueogan buko’t dayon;
Ro tubi sa tingueanon,
Sa tingadlaw pagabawi-on.
Hueata nga matapos ro anang pagginhawa
Bag-o mo ihambae nga imaw hay masadya.
Husto eon gid ro paghimo’t Dios
Ilisan mo pa?
I
Iba ro gahugas it ibang alima.
Iba ro sine sa matuod nga pangabuhi.
Igto gahangeab ro kanding
Kon siin imaw gina eawig.
Imo pila, imo dilap.
Imo puling, imo huyop.
Imo saea, imo paea.
Imo sugo, imo tuman.
Imoe gid ro sangka tawo
Nga owa’t pag-eaeom ag pagtuo.
Indi anay magsadsad sa karsada
Kon owa pa matapos ro gira.
Indi bale maguba basta’t imo.
Ro malisod kon hinueaman mo:
Daywa ro maduea:
Ro gamit nga hinueam mo
Ag ring dungog.
Indi dapat mahadluk mahueog
Ro sa idaeum.
Indi gid mag abot ro hin-aga.
Indi ibutang sa basket
Ro tanan nga itlog.
Indi isalig ring tiyan
Sa taeagbasan it iba.
Indi ka mag-aeam it pagsueat
Sa paghinambae kundi sa pagsueat.
Indi ka maghampang king dila
Agud indi ka maguba.*
Indi ka magpili sa hitsura,
Kon di sa batasan.
Indi ka magsiguro,
Kwarisma man hay nagabagyo.
Indi ka magsiguro,
Maski ro dating presidente napreso.*
Indi ka makakaon it butong
Kon indi mo pagbuk-on ro niyog.*
Indi ka makaobra't hollow block
Kon owa't semento.*
Indi ka makapili it Nanay,
Pero makapili ka’t asawa.
Indi ka pag ean-agon
Kon owa’t tubi.*
Indi mag eupad ro bulador
Kon owa’t hangin ag higot.*
Indi maghambae
Kon puno ring baba.
Indi maghangae
Sa tawo nga bag-ong bugtaw.
Indi mag-imaw
Ro kaimueon ag ro kagutumon.
Indi magkahadlok
Nga maubusan ka't lugar
Sa sementeryo.*
Indi magsabat it sueat
Samtang mainit ring ueo.
Indi magsalig sa kaumangon.
Indi magsalig sa tanan nga tawo.
Indi magtao’t laygay
Kon owa ginapangayo.
Indi magtinong ro mga tawo
Sa sangka baeay
Kon ro tagbaeay
Owa’t respito sa eawas.
Indi magtubo ro halimunon
Sa karsada.
Indi magtunog ro lingganay
Kon indi pagbagtingon.
Indi mag-ugdok it tuod
Ay basi ikaw pa ro masandad.*
Indi mahueay ro tubi sa dueang.
Indi mahueog sa maeayo
Ro bunga’t santoe.
Indi makaangkab ro patay nga ayam.
Indi mapuwersa ro gugma.
Indi masyado magsalig
Sa imong isigkatawo.
Indi mo gid ma kunbinse ring
Superbisor sa katig-a king ueo.*
Indi mo gid masayran ring masarangan
Kon indi mo pagsamitan.
Indi mo mabilid ro alahas sa anang kaha.
Indi mo malisu pabalik ro oras.
Indi mo mapatikang it tadlong
Ro alimango.
Indi mo mapilit
Ro anwang maghangeab.
Indi mo matikang
Rang tilikangon.*
Indi pag basuea si Pedro
Sa kasaeanan ni Pablo.
Indi ibutang ring ueo
Sa baba it buaya.*
Indi pag tawga ro sab-a nga morado,
Agud indi maglitik ring ueo.
Indi paghibaygi ro magueang
Ay magagueang ka man.
Indi pagsunluga ro tiktik.*
Itago ro daan, tun-an ro bag-o.
K
Kada henirasyon
May eain nga batasan.
Kada kalisdanan hay leksiyon.
Kada kasilingan, maestra.
Kada tawo hay panday ku anang eawas.
Kada tawo may mahuyang nga parti.
Kada tawo may presyo.
Kada tawo may saea.
Kadali makatapos it istorya
Ku sa obra.
Kaeot ro bueong sa katoe.
Kaeuta rang likod,
Agod kaeuton ko man ring likod.
Kahugod ro sekreto
Sa pagprogreso it tawo.
Kan-a eang ro una sa atubangan
Buko’t ro indi mo makita.
Kan-on ta ro kaean-on,
Dakpon ta ro daeakpon.
Kapid it kaumangon
Ro pinilit nga pagpinuril.
Kapintasan ro utbong it kaakig.
Kaumangon ro tawo nga owa gapangakig;
Pero maaeam ro tawo nga owa gapangakig.
Kiputa ring bibig kon mag-usap
Agod indi ka magtamsak.*
Kon abu ro hambae,
Abu man ro saea.
Kon abu ro kusinero,
Gaaeat ro sabaw.
Kon agig ka sa Nanay mo,
Agig ka sa eawas mo.*
Kon akig ro tawo,
Ga paeayo ro rason.
Kon amat
Gasugid man it kamatuoran
Ro demonyo.
Kon amat makit-an,
Madali malipatan.
Kon ano kabahoe ro butones,
Imaw man kabahoe ro ohales.
Kon ano ra puno,
Imaw man ro bunga.
Kon ano ring anwang,
Imaw eang ring iarado.
Kon ano ring ginahimo sa iba,
Imaw man ro himuon kimo.
Kon ano ring gintanum,
Imaw man ring anihon.
Kon ano ro atong handum,
Imaw ron kita.
Kon ano ro bawae, imaw ro manami.
Kon ano ro ginabawae,
Imaw gid ro manamit kan-on.
Kon bisita ka,
Indi magmandar
Kon ano ro iserbe kimo.
Kon buhi ka pa, may esperansa.
Kon buko’t hueobaton, delekado.
Kon gaeumon ka,
Ring pangabuhi gagumon.*
Kon gin tun-an mo ring obra
Owa’t kinahangean nga ikaw magsaku.
Kon ginahangad ngani,
Mas kapin pa nga nagapapresyo.
Kon grasahan mo ring saeakyan,
Gadasig ring daeagan.
Kon gusto mo madueaan it amigo,
Isabwag mo ra kaeainan.*
Kon gusto mo magdaog,
Mag-usoy ka’t kaibahan.
Kon gusto mo magmekaniko,
Maghanda sa grasa ag sa krudo.*
Kon gusto mo magsaka, magpanaog ka.
Kon gusto mo maligos, magsag-ob ka.*
Kon gusto mo nga may itlog
Agwantaha ro putak it manok.
Kon gusto mo nga mayad nga laygay,
Magkonsulta sa magueang.
Kon gusto mo nga pulido,
Ikaw ro mag-obra.
Kon gusto mo ro mahaba nga istorya,
Atubanga ro hilong.
Kon gwapa ring asawa
Sigurado nga buko’t ikaw eang
Ro ginatan-aw na.
Kon ikaw hay may ginatanum,
May sarang kang anihon.
Kon imoe ro namatyan,
Sangkiri ro ga limos.
Kon indi ka kantigo mag eangoy,
Sa binit ka eang it suba
Mag eangoy-eangoy.*
Kon indi ka kantigo mag-uli,
Indi ka maghueam.
Kon indi madaea sa santong dasalan,
Mabueo gid ron sa santong paspasan.
Kon indi mag agto ro bukid kay Mohammad,
Si Mohammad dapat mag agto sa bukid.
Kon indi mo madisiplina ring estudyante,
Magguwa ka sa klase.
Kon indi mo sanda maperdi,
Magsunod ka kanda.
Kon indi naton pagbuligan
Nga dampigan ro atong kalibutan,
Pati kita maduea man.*
Kon indi pag umpisahan
Indi gid matapos.
Kon kaakig ro ga hambae,
Ro rason ga takurong.
Kon kantigo ka maghaboy,
Dapat kantigo ka man magsaeap.
Kon kantigo ka magsueod,
Kinahangean kantigo ka man magguwa.
Kon maanad ro ueang sa baga
Dayon ra pahimuyong.
Kon mabakae eang ro kabuhi,
Iya pa kunta si Aquino ag si Marcos.
Kon maeapad ring payong,
Maeapad man ring handung.*
Kon maeapit sa toe-an,
Mas manamit ro unod.
Kon mag-abot ro kalisdanan,
Gasakay sa kabayo,
Pero gaigod kon maghalin.
Kon mag-asawa ag magtangis man lang
Mayad pa nga magpabilin nga daeaga.
Kon magbakae ka’t isda
Tan-awa kon puea pa ra hasang.
Kon maghambae ro kuwarta,
Tanan gapamati.
Kon maghampang ka’t kaeayo,
Mag andam ka’t mayad
Agod indi ka mapaso.
Kon maghiwa’t isda,
Kinahangean gid may dapaean.
Kon maghulid ka sa ayam,
Mabangon ka nga may bitik.
Kon mag-imaw ka sa mga ayam,
Gaantigo ka gid mag eahay.
Kon maglaygay ka sa kwarto;
Kon magdayaw ka sa abung tawo.
Kon magsaka ka’t kahoy,
Maagi ka anay sa puno.
Kon mahimo eang maangkit ro siko.
Kon mahimo it iba, mahimo mo man.
Kon maisip ka,
Gina isipan ka man it iba.
Kon malig-on ro pinsa king baeay,
Malig-on man ring relasyon
Sa imong kasilingan.
Kon malipatan mo ring hambae
Paris man nga nalipatan mo ring Nanay.
Kon manggaran ka, guapa ka.
Kon man-ot taas ring pagsaka,
Imaw man ron kon ikaw mahueog.
Kon maobra nana kimo ra,
Matabo man ka na ra.
Kon masakit ron sa imong panit,
Masakit man ron sa iba.
Kon masugakuran mo man lang,
Sakpon mo it tinug-on ro sa daean.
Kon mataeom ro dila king asawa,
Panumdumon mo eon lang
Nga dangae ring utok.*
Kon may adlaw, may gabii.
Kon may dueom, may kahayag.
Kon may gasolina eon ro tawo,
Indi eon mabugto ro wakae.
Kon may gwapa ka nga asawa
Ro kinahangean mo
Hay sobra sa daywa nga mata.
Kon may hueotikan, may dayaan.
Kon may humbak, may linak.
Kon may imo nga pinatago
May imo nga kuoton.
Kon may kalinong, may Ginoo.
Kon may kalisod, may kalipay.
Kon may kilat, may daeogdog.
Kon may kwarta ka
Indi mo mahuyap ring igbata.
Kon may kwarta ka, Dios ka.
Kon may pagduda
Ttaw-i it tsansa ro iba.
Kon may paghandum, may paagi.
Kon may puno, may punta.
Kon may tanum, may tubi.
Kon may taub, may hunas man.
Kon may tinago, may imong saligan.
Kon may unyon, may kabaskug.
Kon may utang paga bayaran.
Kon mayad ro magpasinsya,
Mas mayad pa gid ro magkalipat.
Kon oras mo eon, oras mo eon gid.
Kon owa eon it mahimo,
Ibilin mo eon lang sa Dios ro tanan.
Kon owa ka nagrehistro,
Indi ka magreklamo.
Kon owa ka’t hinab-on,
Owa ka ma’t usuyon.
Kon owa ka’t inugbakae it boto,
Indi ka eon magkandidato.*
Kon owa ka’t mayad nga buot
Nga ginpautang sa imong isigkatawo,
Owa ka ma’t paeaabuton
Nga mayad nga buot sa bisan sin-o.
Kon owa man it tinanom,
Owa man it anihon.
Kon owa ngani gina usoy, makita.
Kon owa’t daan, owa’t bag-o.
Kon owa’t gae-om,
Bale wala ro adlaw.
Kon owa’t ginausoy, owa’t makita.
Kon owa’t mag obra, obraha.*
Kon owa’t nahihibadwan,
Owa’t kangawa.
Kon owa’t paghiliugyon
Owa’t kalinong.
Kon owa’t pagmahae ro tawo,
Mahaeon mo.
Kon owa't pagsalig,
Owa't gugma.
Kon paano ring sapsap,
Imaw man ring limpak.
Kon pagkaon ring problema,
Sa restauran ka mag-obra.*
Kon pal-it ro komersyante,
Kapin gid ro mananggiti.
Kon puno ro gantangan
Kinahangean kalison.
Kon ring kaaway ginagutom,
Pakan-a; kon nauhaw, paim-na.
Kon ring paino-ino
Owa sa imong gina obra,
Indi magbuhay owa ka gid it obra.
Kon ro babaye matarung
Ag dungganon,
Ro mga unga maga masueondon
Ag Diosnanon.
Kon ro baeay
Hay madali eon lang matumba,
Ro mga eanggam hay nagapaeagiw.
Kon ro baye hay hari sa baeay
Abung siit sa pwertahan.
Kon ro kaakig ginagatungan,
Naga dabdab.
Kon ro kaeo igo sa imong ueo,
isuksok mo, basta imo.
Kon ro kalisod may katapusan,
Imaw man ro kalipayan.
Kon ro tawo hay gapungapunga,
Makapyot maski sa owa.
Kon ro tawo hay owa,
Owa man it kinamatarong.
Kon ro tuba sa sueod,
Ro kaisug gaguwa.
Kon sa kaeayo indi makit-an,
Sa aso, makit-an gid.
Kon sa Roma ka,
Obraha kon ano ro gina obra nanda.
Kon sa umpisa indi ka magdaog,
Samiti it oman, ag oman, ag oman.
Kon sangiri ro inyong suweldo,
Higpiton ro paha ninyo.
Kon siin ka hay bueawan.*
Kon siin ka hidusmo,
Igto ka man magbangon.
Kon siin ka naghalin,
Igto ka mauli.
Kon siin ro espiritu it Dios
May kahilwayan.
Kon siin ro kaeamay,
Igto man ro guyom.
Kon siin ro ueo igto ro kuto.
Kon siin ro ueo, gasunod ro ikog.
Kon sin-o ro gahibayag it ulihi
Imaw ro gahibayag it mayad.
Kon sin-o ro gakakak,
Imaw ro ga itlog.
Kon sin-o ro gapangamuyo
Sa ikaeain it iba
Imaw ro ginagabaan.
Kon sin-o ro gatiner sa bungsod,
Indi makasaka sa Bukid Manduyog.*
Kon sin-o ro mabuhi sa handum,
Mamatay sa gutom.
Kon sin-o ro nagkaon it katumbae
Imaw ro nahaeangan.
Kon sin-o ro nagtanum it hangin,
May bagyo nga paga-anihon.
Kon sin-o ro una magtunga,
Imaw ro mahugas it pinggan.
Kon sin-o ro unang mag-abot
Imaw ro una nga sirbihan.
Kon taason mo ring limog,
Mananog ring dungog.*
Kon temprano ka mag-asawa
Temprano ka man mamatay.
Kon tuso ro Ati,
Mas tuso ro Intsek.
Kon tuso ro komersyante
Sobra pa ro Ati.
Kon umatubang matsa birhin;
Kon tumalikod matsa sigbin.
Kon umpisahan eagi,
Eagi-eagi matapos.
Kumpormi sa sapsap
Imaw ro limpak.
Kutiba kon ham-at madueom ro gabii.*
Kwarta ro gamut sa tanan nga kaeainan.
Kwedaw, maski presidente ginapreso.
M
Maagto sa gira nga owa’t bala.
Maalimbungan ro uyahon.
Maanyag nga uyahon,
Makangilil-ad nga tagipusuon.
Mabuhay nga pagkaduea,
Madali malipatan.
Madali lisuon ro barko
Ku sa ugali it tawo.
Madali ma euto,
Madali ma eunot.
Madali mag-abot,
Madali maghalin.
Madali magbuoe,
Malisod mag-uli.
Madali magpaniwang,
Mabudlay mag-ilis it ugali.
Madali mapatihan kon makita.
Maduea ro manggad,
Indi ro linahi.
Maeaka hikit-an,
Madali malipatan.
Maeapit ro aeagtunan,
Kon nobya mo ring kaibahan.*
Maeas-ay ro alimango
Kon masakit ring ueo.*
Maeay-as ro laygay
Kon owa ginapangayo.
Maeayo ro asul nga bukid.
Maeayo sa mata,
Maeayo sa tagipusuon.
Maeumo ro mag-unga,
Malisod magpabahoe.
Mag paubos ka gid, Toto,
Ay may Dios ro kalibutan.
Mag aba ka sa likod king magueang.
Mag andam sa haru it daeaga,
Basi kon madueaan ka’t kahilwayan.*
Mag asawa ka king kapareho.
Maga eain ro ugali it banwa
Kon owa it hasayran ro naga dumaea.
Maga eain ro ugali it banwa
Kon owa’t sayud ro pagdumaea.
Magaeong gid ro pagkahimtang it baeay
Kon owa’t baye nga but-anan.
Magdahan-dahan ka sa paghambae,
Agod indi ka masusuan it katumbae.
Maghaboy ka’t abong eonang
Ag madukot gid ro iba.
Maghangae sa hilong
Indi eang sa gutom.
Maghipos ka anay
Kon gaduda ka pa king painu-ino.
Maghugod ka agud indi ka mahikaw
Sa hinugdan it iba.
Magkaon ka agod mabuhi,
Indi nga magkabuhi para eang kumaon.
Magkumpisar ka agod bitayon ka.
Maglingot ka anay bag-o magtalikod.
Magmaeanghod ro Muslim
Ag ro Kristiano sa Pilipinas.
Magobra ka indi eang para sa pag asinso mo
Kundi para sa kamaeayran man it tanan.*
Magpaon it manakaw
Para magdakop it manakaw.
Magsurvey ka anay bag-o magbakae.
Magtan-aw anay bag-o eumompat.
Magtangda sa eangit bag-o ka mahangit.
Magtanum it kahoy
Agud salbahon ro kalibutan.
Magtuon ka sa pagtuman,
Agud mahisayran mo magsugo.
Mahipos eang pero sa idaeom ro dueot.
Maislan ro tagipusuon,
Pero ro utok indi.*
Maisog ro ayam sa andang baeay.
Maislan ro eambong,
Indi ro uyahon.
Maka tao kita’t laygay
Pero indi kita makatao
It mayad nga pamatasan.
Makaron kakahon,
Makaron tuk-on.
Makilaea ka sa ginakaon mo.
Makilaea ka sa ginainom mo.
Makilaea ro dungog it tawo
Sa haba ku nagakompanyar sa anang eubong.*
Makita mo ring kaeag sa mata it manok.
Makita ro buho it dagum,
Pero indi makita ro buho’t wasay.
Malig-on ro silhig
Kon mapag-on ro pag bugkos.
Malisod balion
Ro gahum it mga baye.*
Malisod balion
Ro ginahambae it mga magueang.*
Malisod mag ginikanan.
Malisod mag utang,
Mas malisod ro gina sukot.
Malisod mag-away,
Pero kinahangean nga obrahon.
Malisod magbahoe nga owa ka kasayod
kon sin-o ka,
kon siin ka naghalin.
Malisod magpukaw it tawong bugtaw.
Malisod magtao
It mayad nga laygay,
Paris it pag tuman
It mayad nga laygay.
Manggad ro mga unga
Ssa pobre nga pamilya.
Mapuno ro tadyaw
Pero indi ro tagipusuon.
Mas mabahoe ro mata ku sa tiyan.
Mas madali magbaton it tueop
Ku sa bala.
Mas madali makadakop it eangaw
kon maggamit it kaeamay
ku maggamit it eangaw.
Mas madali pa magpasinsya it kaaway
Ku sa amiga.
Mas madamoe ro dugo ku sa tubi.
Mas mahayga pa ro mayad nga eawas
Ku sa manggad.
Mas malisod magsugid it matuod
Ku sa magpinuril.
Mas mayad nga obrahon kaysa hambaeon.
Mas mayad nga ulihi
Ku sa owa gid mag-abot.
Mas mayad pa ro magtao
Ku magbaton.
Mas mayad ro memorya
Ku nagapahueam
Ku sa naga hueam.
Masayran ro kaantig it saesaeon
Kon ibunae sa eandasan.
Masayran ro kabantugan it tawo
Sa kahaba ku nagaprosisyon
Sa anang eubong.*
Masayran ro ugali it tawo
Sa anang kaibahan.
Maski ano kaeayo king baeay
Nga natawohan,
Ulian mo gid.
Maski ano nga klaseng publisidad,
Publisidad man ron gihapon.
Maski ano ring tao’t pagpalangga king unga,
Kon barumbado, barumbado gid.
Maski ano ring tugpo king bulador
Kon owa’t hangin indi gid mag eupad.
Maski anong tago it ginamos
May pagbaho.
Maski owa't pataw,
Basta may sabaw.
Maski patay si balibad,
Basta buhi eang si bangdanan.
Maski taw-an mo’t sang gantang
Nga paeay ro manok,
Makaekae man gihapon.
Maski ueang hay may pueos man.
Maski ulihi ag mayad hay makaabot man.
Maskin ro kwarta ngani hay may buho.*
Mata ro sueo it eawas.
Matago ro manggad, indi ro kapobrehan.
Matam-is ro gamit it kalisdanan.
Matam-is ro kalipay
Kon naka agum it kasakit.
Matuman ro tanan sa Dios nga pagbueot-an.
Maunaha't tubo it bagaas ro paeay.*
Mauntay ro sanga kon malinghod,
Kon magueang eon mautod.
May batong maugan,
May batong mabug-at.*
May dueonggan ro eugta,
May pakpak ro balita.
May dueonggan ro pader.
May fiesta ro ueod kon may patay.
May gahum ro gugma.
May hustisya sa manggaranon;
May hustisya para sa imoe.
May imo eon,
Maghangeab ka pa sa iba.
May istorya sa kada humot.
May kaeayo ro mga bata,
May tubi ro mga magueang.*
May kasakit, may kalipay.
May katapusan ro tanan nga bagay.
May kwarta sa mga basag nga bote.
May laye para sa manggaranon,
May laye para sa mga pobre.
May laygay nga puti,
May laygay man nga itum.
May lugar para sa pinakamanami.*
May lugar sa kada panamgo.
May paea ro lapis
Bangud tanan nagakasaea.
May tawo nga gatangis,
Kon indi makahimo’t kaeainan.
Mayad gid nga may dugalingon
Kang pangita
Agud indi ka magtanga
Sa iba sa isueod sa imong baba.
Mayad gid nga may handum,
May imong padueogan.
Mayad magbutiti ro owa’t unga.
Mayad nga hapayon ku sa balion.
Mayad nga ikaw eon lang
Kay sa mag-imaw sa manakaw nga grupo.
Mayad pa kon amat ro ibang tawo
Kaysa kadugo mo.
Mayad pa nga mabaeo sa patay
Kay sa mabaeo sa buhi.
Mayad pa nga maduea sa kalibutan
Ku maduea sa moda.
Mayad pa nga magbakero't
Napueong anwang
Kaysa magbantay
It sambilog nga daeaga.
Mayad pa nga magduedoe it pighoe
Ku matumbahan it bandera.
Mayad pa nga maghipos
Ku maghinambae.
Mayad pa nga magpakalimos
Ku manakaw.
Mayad pa nga magpinoril
Nga nagapamayad
Ku magsugid it matuod
Ag makaeain it buot.
Mayad pa nga mamatay
Kaysa mapingas rang dungog.
Mayad pa nga mamatay
Sa buhi nga banwa
Ku mabuhi sa patay nga banwa.
Mayad pa nga owa’t sueod ro buesa
Ku sa owa’t sueod ro ueo.
Mayad pang magbakae ku mag hueam.
Miyentras tanto nga buhi ro kahoy
Nagatagok pa.
N
Nadumduman nana ro anang ginpahueam,
Halipatan nana ro anang ginhueam.
Naga pabata ro manami nga ilimnum.
Naga pig-od ro daean
Kon nobya mo ring kaibahan.
Naga tikaroe ro saeud,
Kon owa’t sueod.
Nagakita ngani ro euwag ag ro sili,
Manok pa ag ro katumba?
Nagamatarung ro tawo
Nga nakaagi it kalisdanan.
Nagapadasig it pagtigueang ro kalisdanan.
Nagatigueang kita agud magbata.*
Nagtuso ro Ati
Ay ginluko man imaw it ibang tawo.*
Naligos sa linaw
Sa eogan-eogan
Nagbanlaw.
Naligos sa linaw,
Sa maeubog nagbanlaw.
Nano eang baea ro akong maabutan
Kon owa ro akong ginikanan?
Natumba eon, tapakan pa.

O

Obraha eang ring masarangan.
Obraha ring gina sermon.
Obraha ro mahimo mo makaron
Ay hin-aga iba eon nga adlaw.
Ona sa panueok, ona man sa paino-ino.
One day millionaire, one year mantiner.
Owa ga igo ro kilat sa pareho nga lugar.
Owa ga imaw ro gugma ag ro rason.
Owa ga progreso ro manloloko.
Owa ga uean, pero ga tueo.
Owa gapamati’t rason ro tawo nga gahigugma.
Owa gid ga pinuril ro espeho.
Owa gid it utang nga indi mabayaran;
Owa man it likum nga indi masayran.
Owa ginabungutan ro matuod-tuod nga gugma.
Owa ginataw-i it hayga ro mayad nga eawas
Hasta umabot ro baeatian.
Owa ginatuktok ro daan nga gugma.
Owa ka gid it maagtunan,
Kon ring ginasakyan hay duyan.*
Owa ka’t maagtunan
Kon mag paduhong ka eang.
Owa kita gabuyot
Ku atong paeaabuton.
Owa ngani maski gurami,
Sili pa?
Owa pa gid hidiskobrehe
Tanan kon ano ro tawo.
Owa’t Agosto nga owa’t silak it adlaw.
Owa’t amigo ro patay nga tawo.
Owa’t bag-o sa idaeum it adlaw.
Owa’t butang sa kalibutan nga aksidente.
Owa’t eleksiyon nga owa’t nagareklamo.
Owa’t eugta nga nagadugo sa tawo nga mahugod.
Owa’t ginagaid sa kaimueon kon husto ro pagpaninguha.
Owa’t ginatago sa idaeum it adlaw.
Owa’t ginikanan
Nga nagahandom it kaeainan para sa andang unga.
Owa’t hardin nga owa’t halimunon.
Owa’t ibang makatao’t kahoy-anan kimo
Kundi ikaw lang man.
Owa’t ibang nagagisa
Kundi ro ana man lang nga mantika.
Owa’t imposibleng trabaho
Sa mapinasinsiahon nga tawo.
Owa’t kabusugan ro tagipusuon it tawo.
Owa’t kalipay sa eugta nga indi bunyagan it euha.
Owa’t kalipayan nga owa’t kasakitan.
Owa’t kandidato nga makapugong sa pwersa it bueawan.
Owa’t kueon
Nga owa’t kasukat nga tak-eob.
Owa’t kuko nga owa mahigku-i.*
Owa’t likom nga butang nga indi masayran.
Owa’t maeain nga pluma sa mayad lumitra.
Owa’t maeubog nga tubi
Nga indi makapaeong it kaeayo.
Owa’t maeubog nga tubi sa tawo nga nauhaw.
Owa’t magueang nga karne sa batang ayam.
Owa’t mahimo ro utok
Kon ro tiyan owa’t sueod.
Owa’t maka puling nga bato kundi ro baeas.
Owa’t malisud nga leksyon
Sa tawong ga tuon.
Owa’t mas segurado ku sa kamatayan.
Owa’t masiga nga brilyante
Nga owa makuskusi.
Owa’t mataeaw nga nanay
Kon ra onga hay sa peligro.*
Owa’t mataeawis nga indi masumpo.
Owa’t mataeom nga indi magdumpoe.
Owa’t matig-a nga toe-an
Sa ayam nga nasusueokan.
Owa’t matutum nga eaki
Sa naga likaw nga baye.
Owa’t mayad nga mehoras nga indi makit-an.
Owa’t mayad nga owa ginapintasan;
Owa’t maeain nga owa ginadayaw.
Owa’t naga tuon nga owa ga aeam.
Owa’t nag-inom it veno nga owa mahilong.
Owa’t pagdaog nga owa’t paghimakas.
Owa’t paghigugma kon owa’t pag imon.
Owa’t permanente nga bagay kundi ro pagbag-o.
Owa’t pueos nga mag-alila’t manok
Kon barato ro itlog.
Owa’t pueos nga magtangis sa nauea nga gatas.
Owa’t pueos ro eaggay sa tawong indi mamati.
Owa’t pueos ro kingke kon adlaw.
Owa’t pueos ro sundial kon magaeum.*
Owa’t rosas nga owa’t tunok.
Owa’t sekreto nga indi maka gowa.
Owa’t siyento porsento nga malipay ro tawo.
Owa’t sunog nga dukot sa tawo nga gutom.
Owa’t tawo nga gabandera ku anang eapat.
Owa’t tawo nga owa’t utang.
Owa't dangae nga sanduko sa mahugod magbaid.
Owa't eugta nga naga dugo sa tawo nga mahugod.
Owa't ginapili ro mainit nga saesaeon.*
Owa't guyom nga nagapaeapit
Sa nagakaeakaea nga kaeamay.*
Owa't isda nga mabuhi sa ibabaw it tubi.*
Owa't masiga nga brilyante nga owa makuskos.
Owa't pueos ro eaygay sa tawong dungoe.
Owa't pueos ro mataeom nga sanduko
Kon sa tagob ginasuksok.
Owa't pueos ro pag-ayo
Kon owa't nagaginansiya.
Owa't ulihi sa pagtuon.

P

Paagto ka pa eang, apang gapauli eot-ang.
Paagtuna ro kaumangon sa tindahan
Ag mabalik imaw nga kaumangon man gihapon.
Paalin mo makita ring kinahangean kon baba ro gausoy?
Pabay-i ro tawo nga ginataw-an it pagtamod
Nga owa gapiniino ku anang kamaeayran.
Pagahanuton it limang pasong ro tawong purilon.
Pagka unga it tawo,
Umpisa ku anang kamatayon.
Pagkatapos it bagyo,
Malinong ro kalibutan.
Pagkatapos it hugas it gaoy nga alima,
Hueata ring pasma.
Pagtumba it kahoy dayon kamo mangahoy.
Pakindata ro kuring padaeagana ro eanggam.
Palangga it Dios ro unang namatay,
Pamatyagi ro huyop it hangin.
Pangayo, agud taw-an ka.
Paris it ubo, ro gugma indi matago.
Patas tanan sa paghigugma.
Patay eang nga tawo
Ro owa ginatintar.*
Patay eang ro owa’t problema.
Patay eang ro owa’t saea.
Pati ro adlaw may itum nga parti.
Patihon ko ikaw pagputi it uwak.
Perming tama ro manugbakae.
Pilak ag ano paman nga manggad
Mangin owa’t kapuslanan
Kon dungog ku sangka babaye mapingasan.
Pilion ring barkada bag-o sanda mag-inom.
Pinilit nga pagpinuril
Hay kapid it kaumangon.
Pobre sa sitwasyon,
Manggaranon sa ambisyon.
Purilon ro mga paeautang.
Pwedeng lukuhon it kaumangon
Ro maaeam nga tawo.*
R
Ro purilon makalibot it kalibutan
Apang indi makabalik.
Ro aga-aga pa ga bugtaw,
Agahon pa makapamahaw.
Ro agila nga matayog mag-eupad,
Madali mabalian it pakpak.
Ro agta nga manok ga itlog it puti.
Ro alimango indi mag angkit
Kon indi pag kuoton.
Ro ambisyon ga pa dasig it tawo.
Ro amo maski suksukan it barong
Hay amo man gihapon.
Ro ana, ana; ro sa iba ana pa gid.
Ro antiyamis hay kuntento
Sa maisot nga pugad.
Ro anwang maeawigan,
Indi ro baye nga ginakatlan.
Ro armas it maisog nga tawo
Hay anang tagipusuon.
Ro pagtake
Ro pinaka epektibo nga depensa.
Ro atong kabuhi pareho it kariton,
Kon amat ga pa ibabaw,
Kon amat ga pa idaeum.
Ro atong naanaran nga sueondan
Saeaming ku atong mayad
Nga pamatasan.
Ro ayam nga daywa't agaeon,
Madali magutman.
Ro ayam nga paeabanghoe
Hay bukot paeapangot.
Ro baeatian manakaw.
Ro baeay it panday,
Guba.
Ro baeay kon siin ro tagipusuon.
Ro baeay nga owa’t namok,
Owa man it suksok.
Ro baye dapat palanggaon,
Indi dapat sakiton.
Ro baye hay buko’t regalo
Sa utang-buot.
Ro baye hay buko't lingganay.*
Ro baye makilaea sa anang dila.
Ro baye nga mahaba’t dila
Ginahalinan it kaeainan.
Ro baye nga nadueaan it dungog
Hay paris it Sampaguita
Nga owa’t humot.
Ro bayong nga owa’t sueod
Tipyok ag indi makatindog.
Ro bisyo hay gina suksukan
It himpit nga eambong.
Ro buhi nga ayam,
Mas mayad kaysa patay nga lion.
Ro daan nga gugma indi malipatan.
Ro daeaga nga maeahog
Ingko sawsawan.
Ro daeayawon nga binuhatan
Nagaeumat gid sa kaapu-apuhan.
Ro dagasanan hay manabaw;
Ro matinong nga libtong hay madaeom.
Ro dila buko’t saesaeon
Pero mataeum.
Ro dila pareho it kutsilyo
Nga makapatay it tawo.
Ro diretso nga bisaea
Hay paris it silak it adlaw
Nga gadiretso sa atong tagipusuon.
Ro doktor,
Indi maka bueong
Ka anang sakit.
Ro dungeog it linahe
Hay maguba sa sambilog nga apo.
Ro dungganon nga baye
Ginadapuan it mga eaki.
Ro dungganon nga kaliwatan
Hay suea it pobre sa lamesa.
Ro dungoe hay mas bungoe pa
Sa matuod nga bungoe.
Ro dungog it baye indi mabakae.
Ro eaki gapaino-ino,
Ro baye gapanamgo.
Ro eaki hay kodego,
Ro baye hay bibliya.
Ro eaki hay maaeamon,
Ro baye hay anghel.
Ro eaki hay utok,
Ro baye hay tagipusuon.
Ro eambong indi maka obra it tawo.
Ro eangaw nga makatungtong sa anwang
Hay naga paka-anwang man.
Ro eangit hay may daean,
Owa galing it may gaagi.
Ro eangka
Indi magbunga it rima.
Ro eaon nga eaki
Hay tunga eang nga eaki.
Ro empleyado nga mayad magbantay,
Beantayan man.
Ro eugta may dueonggan,
Ro balita pakpakan.
Ro eugta owa ga dugo
Sa mahugod nga tawo.
Ro ga pili,
Gaagto sa pasi.
Ro ga sakay sa tigre,
Nahadlok manaog.
Ro gaduhong nga tubi
Ginatubuan it eomot.
Ro galigid nga bato
Indi maka tipon it halimunon.
Ro gabasa, gaaeam; ro maaeam, paeabasa.*
Ro gasaka,
Gapanaog gid.
Ro gihuk
Hay mas mabaskug ku sa hambae.
Ro guapang daeaga
Owa gabuhay sa binit it karsada.
Ro guapang daeaga
Owa ginaeangawan sa baylihan.
Ro gugma bairan it mayad nga batasan.
Ro gugma hay paris it magic:
Ro maeain ginapamayad,
Ro mayad ginapaeain.
Ro gugma hay puno’t kahadlok.
Ro gugma it eaki sa makaron nga tiyempo
Sambilog ro matuod daywa ro lango-lango.
Ro gugma nga owa’t katapusan,
Owa’t utbong.
Ro gugma nga ubos-ubos
Madasig maupos.
Ro gugma owa ga kinahangean
It maestra.
Ro hae-o gausoy gid
Ka anang eusong.
Ro hagdan it manggad ay madanlog.
Ro hambae hay buea it tubi;
Ro mehoras hay tueo it bueawan.
Ro hamili nga paghigugma
Indi mabaeabagan it bangkaw.
Ro hampang
Gapakita sa ugali it tawo.
Ro hanut it magueang nagapatambok.
Ro hilong maeukso sa suba,
Indi ro umang.
Ro hinoesoe hay permi sa ulihi.
Ro hinueam nga eambong,
Indi gid mag igsakto.
Ro huna-huna
Mas importante pa sa edukasyon.
Ro husto nga kangay
May daea nga guyod.
Ro hutik hay mas mabaskug
Kaysa singgit.
Ro hutik ro pinakamabaskug nga sugid.*
Ro hutuhot nga pagpagabudlay
Buko’t makahueoya;
Apang ro masueokan ka
Owa ka’t uyahon nga ipakita.
Ro ikinasaea it pobre
Hasayran it tanan;
Ro ikinasaea it manggaranon
Owa gid ginaatuha.
Ro isda indi mabunit
Sa ikog kundi sa baba.
Ro itlog kon magiltak
Indi eon mapauli
Ro kaaeam manggad
Nga owa’t pagkatunaw,
Indi maeugos kimo
Ag indi man matakaw.
Ro kaakig
Hay madali nga pagkaumangon.
Ro kaakig madali mamatay
Sa tawong matarung.
Ro kabakod it banwa ga depende
Sa dungganon nga baye.
Ro kabugaeon,
Agaeon ku owa’t tinun-an.
Ro kabuhi hay matsa aso
Nga umaeagi lamang.
Ro kadungganon it baye,
Makilaea sa anang ugali ag bisaea
Owa sa anang biste.
Ro kahoy makilaea sa anang bunga.
Ro kaisug hay hagdan
Kon siin ro iba nga birtud
Ga saka.
Ro kalisdanan
Hay bailan it bertud.
Ro kalisdanan
Hay bunga it katamaran.
Ro kalisdanan
Hay may ginabuytan nga tueon-an.
Ro kamaeayran gina abusar.
Ro kamatayon
Mayad nga manug kalis.
Ro kamatayon
Ro umpisa’t owa’t kamatayan.
Ro kamatuuran indi gid matago
Ro kantigo maghueat,
Maagum na ro gusto.
Ro kapait it maraguso
Mananam sa naka uyon.
Ro kasadya manabaw,
Ro kalisud hay madaeom.
Ro katahum
Hay sa mata it tag-ana.
Ro katamaran
Hay igmanghod it gutom.
Ro katamaran
Ro gaduso sa kaimueon.
Ro kaugalian ku atong mga magueang,
Magaeumat sa atong kaapuhan.
Ro kaumangon eang
Ro gapati sa tanan.
Ro kinahangean sa inaway
Bukon eang it kusog,
Ro labing kinahanean
Hay matarung ag kaisog.
Ro kinahanganon it tawo
Owa gakilaea it laye.
Ro kirida
Hay mayad magpatiyog it eaki.*
Ro kuring kon gutom
Manakaw man gihapon.
Ro kusog pwerdi it paagi.
Ro kwartang pinangitaan
Imaw ro kwartang gina tago sa baul.
Ro lagygay hay buko’t mando.
Ro laygay hay dapat sundon,
Indi eang pagdayawon.
Ro laygay hay tunok
Kon may natabu eon.
Ro laygay paris it estrangero.
Kon ginapasaylo,
Gatiner it sangkagabii;
Kon indi,
Mauli sa pareho nga adlaw.
Ro laygay sa tubaan, owa’t matabu.
Ro libro nga nakakandado sa aparador
Hay paris it bueawan
Nga sa idaeum it eugta.
Ro libro ro himpit mo nga amigo.
Ro lingganay indi mag tunog
Kon indi pag pagtingon.
Ro linguahe ro kaeag it banwa.
Ro lugar nga owa't simbahan
Hay pares it patag
Nga owa't mapanilungan.
Ro maaeam ga kantigo
Sa saea it kaumangon.
Ro maaeam ginapaino-ino
Ku anang ginahambae;
Ro kaumangon anang ginahambae
Ro anang ginapaino-ino.
Ro maaeam nga tawo
Owa ga inato sa butang
Nga indi nana mabuoe.
Ro mabinuligon
Abong grasyang paeaabuton.
Ro mabug-at nga daeahon
Naga ugan kon dagaya ro naga tuwang.
Ro mabuhi sa siyaw,
Mamatay sa siyaw.
Ro madasig nga pagbag-o
Gapainit it ueo.*
Ro madasig tumikang
Madaeom kon maungonan.
Ro maeain nga hinimuan
Indi maka daea it dungog.
Ro maeain nga hinimuan ingko agwa,
Indi matago.
Ro maeain nga laygay ga sagang it tanan
Ro maeaing buhat
Hay paris it surot
Nga nagapamukaw it katueogon.
Ro maeamig nga tubi
Kon sumilapo patay ro kaeayo.
Ro magkasaea hay tawonhon,
Ro magpabilin sa kasaeanan
Hay kademonyohan.
Ro mahinay nga bulig
Hay paris it owa’t bulig.
Ro mahipos
Sa idaeom ro dueot.
Ro mahugod
Busay it kahamungayaan.
Ro maisot hay maanyag.
Ro maistan mong bulig
Sa naga kalisod
Indi eon gid kimo makapaimoe.
Ro makapatay it tawo
Ro pinaka grabe nga ma obra’t tawo.
Ro malisod nga obra
Ro gaduhong.
Ro manggad hay may daeang
Kahadluk.
Ro manggad nga naghalin sa kaeainan
Maduea,
Matunod nga indi mapan-uhan.
Ro manggad nga sa maeain naghalin
Hay madali maduea.
Ro manug limbong
Hay may mayad nga panumduman.
Ro marka’t siki sa baeas it oras
Hay owa gina obra sa pag lingkod.
Ro masinadyahon nga asawa
Hay kalipay it pangabuhi.
Ro mata hay bintana it espirito.
Ro mataeaw hay maisog,
Kon owa’t kaaway.
Ro mataeawis,
Masumpo.
Ro matamad,
Madali masamad.
Ro matamad,
Owa it pag asenso
Ro matiison,
May suwerte nga paeaabuton.
Ro matuod mahipos,
Ro puril masangag.
Ro matuod masakit sa ginatungod.
Ro matuod nga maaeam,
Buko’t maeuib.
Ro may ikasarang dapat magbulig sa imoe.
Ro may sinukdip,
May paga-usuyon.
Ro may utang
Pagasukton gid.
Ro mayad nga bilisad-on
Indi madueaan it mayad nga rason.
Ro mayad nga binuhatan,
Owa't pagkaduea.
Ro mayad nga bisaea
Hay indi mabyaran.
Ro mayad nga buhat owa’t pagkaduea.
Ro mayad nga ehemplo
Ro pinaka mayad nga sermon.
Ro mayad nga kahoy
Nagatao it mayad nga bunga.
Ro mayad nga libro
Ro pinaka maeapit nga amigo,
Makaron ag hin-aga.
Ro mayad nga manug-obra
Owa eon ga pangutana ku anang sweldo.
Ro mayad nga ngaean hay bueawan.
Ro mayad nga nina
Hay indi pag panumdumon ra.
Ro mayad nga obra
Gabuhat it mayad nga adlaw.
Ro mayad nga obra indi gid malipatan.
Ro mayad nga obra, owa’t pagkaduea.
Ro mayad-ayad nga asawa
Ginapili it dueonggan buko’t mata.
Ro mehoras hay bunga;
Ro hambae hay dahon.
Ro mehoras hay makita;
Ro hambae hay maduea.
Ro mga congressman ag mga senador
Hay buko't empleyado
It Department of Public Works and Highway.
Ro mga teksas
Maski paeahero ro andang baeahibo
Nagarambol.
Ro mga unga ag mga kaumangon
Owa ga pinuril.
Ro naduea nga oras indi eon mabalik.
Ro nagakaon ku saesaeon
Hay ana mismong tuktok.
Ro nagapakalimos indi makapili.
Ro nagasamit may suwerte.
Ro nagbahoe sa sobra nga pagpalangga
Hay barumbado.
Ro naninahan nga dungog malisod buengon.
Ro nina bisan magpali
May pinalian gid.
Ro obra nga maeain indi matago.
Ro obra sa kaeuoy owa’t katapusan.
Ro oportunidad bukas sa tanan.
Indi pagpabay-i.
Ro owa hay permi nga may saea.
Ro pag asawa hay duet,
Buko’t trio.
Ro pag diskontento
Ro primero nga halimtang it pag progreso.
Ro pag-asawa hay paris it makatayon:
Indi mo masayran kon hin-uno ra matabu.
Ro paghigugma man
Ro bayad sa paghigugma.
Ro paghigugma nagapatiyog it kalibutan.
Ro paghipos hay bueawan.
Ro paghueat hay sampaliya,
Pero ra bunga hay dugos.
Ro pagka imoe ro nanay it mga krimen.
Ro pagkaduea
Hay nagapamingaw it tagipusuon.
Ro pagkaduea gapataeom it pagmahae,
Ro pagtiner nagapabaskug.
Ro pagkaduea hay nagabuhin
Ku paumang nga pagmahae
Pero gapasanting ku dungganon nga gugma.
Ro pagpangasawa
Hay paris it lotto: pa swerte-swerte.*
Ro pagpa-umod o pagpasinsya
Imaw ro mayad nga bueong sa kalisod.
Ro pagsaylo’t hangeaban
Hay ga patambok it anwang.
Ro pagtingaea ro yabe it kaaeam.
Ro pagtutok it rumpo
Depende sa mayad nga kumago
Ro pamilya nga kaibahan sa pagpangadi,
Gaimaw sa pangabuhi.
Ro pangbuhi hay puno’t euha ag hiyum-hiyum.
Ro pare hay may tagipusuon man.
Ro pari hay tawo eang man.
Ro patay nga manok indi eon maka itlog.*
Ro pinaka mabug-at nga tueop
Hay ro tueop sa hangin.*
Ro pinaka madueom nga oras
Hay ro bag-o mag sipeak ro adlaw.
Ro pinaka maeapit
Nga daean paadto sa tagipusuon it eaki
Hay sa tiyan.
Ro pinakamaeapit nga aeagyan
Sa tagipusuon it mga baye
Hay ro pagtao it pagsalig kanda.*
Ro pinakamaeapit nga aeagyan
Sa tagipusuon it mga eaki
Hay sa andang tiyan.
Ro pinakamayad ga una.
Ro pinanakaw nga mangga matam-is.
Ro pispis nga pareho’t baeahibo,
Ga titilingob.
Ro pluma ro dila it alima.
Ro pluma ro dila it huna-huna.
Ro pobre nga tawo,
Pobre man ra kasae.
Ro primero nga pagginhawa
Ro umpisa’t kamatayon.
Ro primero nga tikang
Ro pinaka malisod sa tanan.
Ro purilon owa ginapatihi
Maski gasugid it matuod.
Ro putli nga gugma
Owa ginatubuan it uban.*
Ro putyukan nga may dugos sa baba
Hay may tunok sa ikog.
Ro rason ginabulag it gugma.
Ro relo paris it kabuhi it tawo,
Owa gapaeareho ro andang oras.
Ro sab-a indi magbunga it morado.
Ro saea ro gamut it kalisdanan.
Ro saesaeon
Hay mabuhay mag-init
Ag mabuhay man mageamig.
Ro saging indi magbunga it santoe.
Ro sakit it tapungoe malipatan
Pero ro sakit it hambae
Gaugat sa paino-ino.
Ro sang gantang nga bugas hay bueawan
Sa mga nagapakalimos.
Ro sangkiri mong bulig sa mga nagakalisud
Indi gid nimo ika imoe.
Ro sangkurot apang mayad nga kinaadman
Ro katimbang hay bueawan.
Ro santoe indi magbunga’t bayawas.
Ro saway gakulintas it saway.
Ro sekreto ku pader
It banwa hay kalinungan.
Ro sueat it tagipusuon mabasa sa mata.
Ro sugae ro madasig nga saeakyan
Paagto sa kaimuean.
Ro suweldo it saea hay kamatayan.
Ro tagasaw indi magkutot
Kon indi pag-ukayon ra baeay.
Ro tag-eomapaw nga pagdayaw
Kon amat hay pagtamay.
Ro tawo kon magsaka it baeay
Gaagi gid sa halimtang.
Ro tawo makilaea sa anang mehoras.
Ro tawo makilaea sa binuhatan.
Ro tawo nga bukon it mabinasahon
Pakapareho it paka sa idaeom it bubon;
Sa anang pag eaom ro eangit imaw kakitid.
Ro tawo nga gaplano nga maglimbong sa Dios
Hay galimbong sa anang eawas.
Ro tawo nga indi maimon
Indi mahigugmaanon.
Ro tawo nga mabinoligon
May ana gid nga batunong gratifikasyon.
Ro tawo nga madaya,
Owa’t permi nga hunahuna.
Ro tawo nga maeasang,
Magataeang.
Ro tawo nga mahugod
Ra tabig indi mawad-an it sueod.
Ro tawo nga makunat magbayad
Indi eon maka utang it uman.
Ro tawo nga malaygayon indi mabuligan.
Ro tawo nga mamaea it alima
Hay permi eang nga ginagutom.
Ro tawo nga masangag
Hay parehas it tamboe nga owa’t sueod
Pero mabaskug it tunog.
Ro tawo nga matambok, may esperansa;
Ro tawo nga may esperansa,
May ana tanan.
Ro tawo nga may tinun-an,
Maski siin mauyunan.
Ro tawo nga mayad mahambae,
Mayad mangaway.
Ro tawo nga nagluko
Permi nga ginasuspitsuhan.
Ro tawo nga naninahan
Mas kapin pa gid nga nagaisog.
Ro tawo nga owa ga eaom it kamaeayran
Owa nahadlok mag-obra it kaeainan.
Ro tawo nga owa ga salig sa hugod ku iba,
Matawhay ra pangabuhi,
Ra hunahuna hilway pa.
Ro tawo nga owa gapanginlaman
Ku anang samputan
Paris it manok nga naga umang-umang.
Ro tawo nga owa gapati nga may Ginuo,
Owa’t kalibutan.
Ro tawo nga owa’t nahimo nga saea,
Owa’t nahimuan.
Ro tawo nga owa’t pilak
Paris it agila nga owa’t pakpak.
Ro tawo nga owa’t respeto,
Owa gina respeto.
Ro tawo nga owa't handum,
Owa't dungog nga paeaabuton.
Ro tawo nga paeaaway,
Owa’t himpit nga kalipay.*
Ro tawo nga paeabueaw,
Owa it humay sa kaeaeaw.
Ro tawo nga paeatueog,
Maski bueawan pa ro mahueog
Owa’t mapueot.
Ro tawo nga tamad
Kinahangaen maghuwad sa batasan it guyom.
Ro tawong akig,
Owa ga duhong.
Ro tawong eumos sa utang,
Owa’t gina permihang daean.
Ro tawong galikaw sa kaaway
Imaw rong himpit nga maisog.
Ro tawong isganan,
Nagatindug sa anang hinambaean.
Ro tawong mahinuna-hunaon
Amo ro tawong mabinuhaton.
Ro tawong maisog
Owa gahinoesoe
Maski sa bibi it anang kamatayon.
Ro tawong mapainubuson
May eangit nga paeaabuton.
Ro tawong masaligan,
Mabilid sa anang hinimuan.
Ro tawong naga pamugon
May suhoe nga pagabatunon.
Ro tawong owa’t hinambaean,
Indi magbuhay sa daean.*
Ro tawong owa’t pagbalikid
Sa anang inagyan,
Indi makaabot sa anang ginaadtonan.
Ro tawong paeahilong,
Matag-od ra kabuhi.*
Ro tawong paeasunlog,
Paeaugot.*
Ro tawong pagawakae
Hay paris it eanas nga puno it bagaas.*
Ro tawong perming hauna,
Daog nana ro mahugod.
Ro tawong purilon
Hay kapid it tawong kaumangon.*
Ro tawong tamad mahugod magtipon it mga balibad.-- Melchor F. Cichon
Ro temprano nga pispis
Ro makakaon it ueod.
Ro tiko nga tabla
Ga tao’t diretso nga dabdab.
Ro tinun-an hay mayad nga panublion.
Ro tiku nga bangos
Kun pirituhon nagatadlong.*
Ro torpe nga eaki
Owa’t madakpan nga baye.
Ro tubi sa suba
Ga ilig gid lang pabaybay.
Ro tug-an hay isaea ka regalo.
Ro tug-an hay utang,
Busa indi dapat kalipatan.
Ro ueang nga nagakatueog
Ginabaginbin it sueog.
Ro ugali ku atong mga magueang
Ma tunga sa atong kaapuhan.
Ro unga nga masinundanon
May kamaeangran nga paeaabuton.
Ro unga nga nahasagdan,
Kon magbahoe owa’t nahibadwan.
Ro utbong it kalisod hay himaya.
Ro uyahon hay saeamin it baeatyagon.
S
Sa amat-amat nga pagpanaw maeawig ro maagtunan.
Sa anang obra masayran ta ro tawo.
Sa baeay ga umpisa ro pagkaeuoy.
Sa boksing, kon amat owa eon ginahuyap
Ro puntos
Kundi sa round eon lang*.
Sa demokrasya
Indi pwede nga isaea eang ro opinion.
Sa gira indi mahimo nga owa’t mamatay.
Sa guwa it opisina, sa guwa it problema.
Sa guwa it utang,
Sa guwa it kalisdanan.
Sa handum ag sa buhat
Maeapad ro antad.
Sa iba ro malas hay diboynas.
Sa kada krisis, may oportunidad.
Sa likod it gae-om, gasilak ro adlaw.
Sa likod it gae-om, ro adlaw masilao.
Sa likod it maaeam nga tawo
Hay may una pa gid nga mas maaeam.
Sa mga irehes,
Ro pagtigueang hay pagtunod it adlaw;
Sa mga maaeamon,
Oras ra it pagsipeak it adlaw.
Sa miting, ro kaabuhan hay mahipos;
Pagkatapos it miting,
Ro kaabuan sa mahipos
Hay masangag.*
Sa negosyo,
Owa’t kumpare,
Owa’t kumare.*
Sa owa’t gina obra,
Mahinay ro pagtiyog it relo.
Sa paghutuhot ag sa pag tinguha
Dagaya ro atong mahuman.
Sa sambilog nga sakit
Abu pa gid ro ga abot.
Sa sobra nga pagkunsulta
Ga tiyog ring ueo.
Sa tanan nga gira,
Kalinungan ra utbong.
Sa tawo nga nagalikaw,
Indi mo mahambae nga mataeaw.
Sa tawo ro kagaoy,
Sa Dios ro kaeuoy.
Sa tawong may kasae-anan,
Anang kueas, anang daeagan.
Sa tigueang,
Ro kamatayon sa atubang;
Sa mga bata, ra likod.
Sagay butiti sa tawo
Nga owa’t respeto kimo.
Sagay kumkum it baga.*
Sakaa ro Bukid Manduyog
Maski ro daean madanlog.*
Sakit it kumaingking,
Batyag it kaeawasan.
Sako mo nga sako
Madali ka gid madusmo.
Sambilog eang nga ibedensiya
Ro kinahangean
Agud masayran ro kamatuuran.
Sambilog eang
Ring Tatay ag ring Nanay.
Sampuka’t mayad ro saesaeon
Miyentras mainit.
Sangka beses eang gaabot ro Paskua
Sa sueod it sang dag-on.
Sangka bisaea ro kinahangean
Sa tawo nga but-anan.
Sangkire ro tawo
Nga may pwerteng inobra,
Ku sa mga tawo
Nga pwerteng maghambae.
Sangkire nga bato
Sangkire nga semento
Monumento.
Sangkurot nga pagkaon,
Sangkurot nga hambae
Indi makatao it kasaeanan.
Sarhi ring baba,
Buksi ring mata.
Si Tatay ag si Nanay indi ko matalikdan,
Abu nga dugo ro akon kanda nga utang.
Sibu-sibua ro sueod king tiyan
Sa sueod king taeagbasan.
Siyam ro kabuhi it kuring.
Sueaya ring baeay
Bag-o mag-abot ro bagyo.
Sugiri ako kon sin-o kimo ro gadayaw,
Agud sugiran ta kon sin-o ka.
T
Taeopangda ro butong,
Nagahapay eang kon agyan it buhawi.
Taeopangda ro paeay,
Gaduko kon matimgas ra uhay.
Tahura anay ring kaugalingon
Agud tahuron ka’t iba.
Tanan ga kaila.
Tanan gina eutos it gugma.
Tanan igu sa eobnganan.
Tanan mayad kon mayad ro katapusan.
Tanan nga atop gina tueo-an it uean.
Tanan nga maeain nga obra, may bayad.
Tanan nga pamilya may kalisdanan.
Tanan nga problema may solusyon
Tanan nga pwerde baeasueon.*
Tanan nga pwertahan gasara
Owa’t eabot sa pwertahan it kamatayon.
Tanan nga solusyon
Hay may daeang poblema.*
Tanan nga tawo may kabugtuan.
Tanan nga tawo may kamatayan.
Tan-awa anay it mayad
Ring uyahon sa espeho,
Bag-o ka magsinghan
Nga may buling ring isigkatawo.
Tan-awa ring gina inum;
Basaha ring gina permahan.
Tangda sa eangit,
Bag-o mahangit.
Temprano magtueog, temprano magbugtaw
Gapabaskug it eawas,
Gapamanggaranon ag gapaaeam.
Tigsambilog kon mag-abot ro swerte;
Dinusina kon mag-abot ro malas.
Tinda na, bakae na.
Trabaho anay bag-o ro kalipay.
Tupong ro baye ag eaki
Sa tanan nga butang,
Sa tanan nga oras.*
Tupong ro tanan sa kamatayon.
U
Ubos-ubos biyaya, kon owa magtanga.

Ro Nagsueat

MELCHOR F. CICHON is the present Library Head of St. Therese-MTCC Colleges, La Fiesta Site, Molo, Iloilo City, Philippines. He used to be the Head, College of Fisheries and Ocean Sciences Library, U.P. in the Visayas. He was born in Sta. Cruz, Lezo, Aklan and educated at the University of the Philippines where he obtained his Certificate in Fisheries, Certificate in Governmental Management, Master in Management, and Master in Library Science. He teaches management courses at the College of Management, U.P. in the Visayas, Iloilo City. He took his Bachelor of Science in Education, major in Library Science and minor in English at the Manuel L. Quezon University, Manila.

His works include Ham-at Madueom Ro Gabii (Bakit Madilim ang Gabi?), Philippine Oddities, Love Can Find a Way and Other Proverbs on Love, and Sobriquets. He maintains the website, Aklanon Literature (http//www.geocities.com/aklanonliterature).

His awards: First prize, first Home Life poetry contest,1994. First Aklanon CCP grantee for Aklanon poetry in 1994. Third prize, Sentro Ng Wikang Filipino, U.P., essay writing contest, 1994; 2nd prize (Aklanon category) and 3rd prize (Filipino category), National Commission for the Culture and the Arts poetry contests; 3^rd prize in Hari/Hara Sang Binalaybay (King /Queen of Poetry), 1998 poetry contest sponsored by U.P. in the Visayas Sentro ng Wikang Filipino; 1st prize in a regional poetry writing contest sponsored by the Sentro Ng Wikang Filipino, U.P. in the Visayas, Iloilo City, February 22, 2002. On August 25, 2001, he was a recipient of the 2001 Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas Award presented to him by the Unyon ng mga Manunulat sa Filipinas (UMPIL).---August 26, 2003; July 1, 2012